براساس بیانیه‌ای که پنج‌شنبه یازدهم آبان ۱۴۰۲ شرکت هم‌آوا منتشر کرد، شرکت آما، مالک ملک «کارخانه نوآوری آزادی» فرجه سی روزه برای تخلیه این مکان را به مستاجران آن داده است. کارخانه نوآوری باید در تاریخ ۸ آذر ۱۴۰۲ به صورت کامل تخلیه شود، در غیر این صورت این مکان با حضور ضابطان قضایی و توسط یگان ویژه نیروی انتظامی تخلیه خواهد شد.

به کجا چنین شتابان؟ قرارداد را قطعی می‌کنیم

شرکت هم‌آوا در بیانیه خود ذکر کرد که امکان انتقال این همه شرکت در این مدت زمان یک ماهه وجود ندارد و تخلیه قهری کارخانه می‌تواند صدها میلیارد تومان خسارت مادی و معنوی به اقتصاد شرکت‌های مستقر در آن وارد کند و موجبات نارضایتی میلیون‌ها شهروند را فراهم نماید که تبعات منفی و گسترده‌ای را در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها در پی خواهد داشت.

براساس آمارها اکنون در کارخانه بیش از ۴۰۰ تیم مستقر هستند و تاکنون روی ۱۵۰ تا ۲۰۰ تیم سرمایه‌گذاری شده است.

براساس شنیده‌ها معاونت علمی به افراد و شرکت‌های مستقر در کارخانه اعلام کرده “ما قرارداد را قطعی می‌کنیم.” همچنین ظاهرا مدیریت پارک پردیسِ کارخانه، قصد دارد به‌زودی حقایقی را از این ماجرا بازگو کند.

ماجرا از کجا شروع شد؟

حدود دو هفته پیش خبر رسید براساس اطلاعاتی که در کدال منتشر شده، شرکت صنعتی آما، عرصه، اعیان و تاسیسات کارخانه سابق خود که به نام کارخانه «آما» مشهور است را به صورت نقد از طریق مزایده عمومی به فروش می‌رساند. تاریخ برگزاری مزایده ۱۶ آبان ماه ذکر شده بود.

در آن زمان فرزین فردیس، مدیرعامل سرآوا اظهار کرد: «فکر نمی‌کنم نگرانی خاصی در خصوص قرارداد کارخانه نوآوری وجود داشته باشد. امیدوارم با مجموعه تعاملاتی که بین پارک پردیس و هم‌آوا شکل گرفته و زحمات این دو مجموعه، مشکل کارخانه نوآوری حل شود و بتوانیم قرارداد تمدید کارخانه را نهایی کنیم.»

مدیرعامل سرآوا: امیدواریم مذاکره دوستان معاونت علمی قطعی شود

فرزین فردیس، مدیرعامل سرآوا در رابطه با اینکه چرا زودتر برای تمدید اجاره اقدام نشده به استارتاپ۳۶۰ گفت:

«قرارداد هم‌آوا با شرکت آما در اسفند ماه ۱۴۰۱ تمام شد. سال گذشته ما در هم‌آوا تلاش کردیم تا بتوانیم نظر مساعد آما را به‌منظور تمدید اجاره جلب کنیم و مدت زمانی را آنجا باشیم. پیشنهادهای ترکیبی هم دادیم. هم پیشنهاد تمدید و اجاره با ارقام به‌روز شده و هم مشارکت در کسب‌وکاری که آنجا جریان دارد و سهم از درآمد؛ در واقع هم درآمد ثابت اجاره و پیشنهاد برای اینکه اجاره همراه با خرید در دراز مدت باشد.» فردیس ادامه داد: ولی متاسفانه شرایط نیمه دوم سال پیش به گونه‌ای بود که در عمل مذاکره به نتیجه نرسید.

فردیس درخصوص مذاکره با شرکت آما تصریح کرد: «از انتهای سال گذشته بنا به صلاح‌دید معاونت علمی ما مذاکره را ادامه ندادیم و قرار بر این شد که دوستان پارک مذاکره را ادامه دهند و آن‌ها هم تلاش زیادی در ماه‌های اول سال داشتند، برای آن که بتوانند به نتیجه برسانند و چندین بار در جلسات و گفتگو اعلام کردند که مذاکرات پیشرفت خوبی داشته است.»

مدیرعامل سرآوا بیان کرد: «ظاهرا از یک جایی به بعد فرآیند مذاکره کند شده و خوب پیش نرفته است و البته بزرگواران معاونت علمی اعلام می‌کنند که به زودی می‌توانند قرارداد کارخانه را تمدید کنند و امیدواریم این اتفاق بیفتد و مساله حل شود.»

اجاره‌نشینِ خوش‌نشین یا ۴۰۰ میلیارد تومان هزینه روی آب؟

کارخانه نوآوری آزادی با مساحتی بالغ بر ۱۸ هزار متر مربع، شامل یک ساختمان اداری اصلی و ۱۰ سوله مجزا است که به عنوان نخستین کارخانه استارتاپی ایران، با ایده سعید رحمانی، بنیانگذار سرآوا و سرمایه‌گذاری این شرکت در پاییز ۱۳۹۶، با این هدف که کلیه نیازهای کارآفرینان از مرحله شتاب‌دهی تا جذب سرمایه را در یک محل پوشش دهد، بنا نهاده شد.

به نقل از بیانیه هم‌آوا شرکت سرآوا بیش از ۶۰ میلیارد تومان در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ هزینه راه‌اندازی این کارخانه کرده است و دیگر شرکت‌های مستقر در کارخانه نوآوری نیز در طول ۶ سال گذشته، رقمی بیش از ۳۴۰ میلیارد تومان را صرف بازسازی و تجهیز زیرساخت‌های آن کرده‌اند.

مجموعه‌ای که کارخانه نوآوری در آن احداث شده است، دهه‌ها پیش اولین کارخانه الکترودسازی کشور به نام «آما» بود. کارخانه آما در سال ۱۳۳۸ توسط اکبر علیزاده راد بنا نهاده شد، اما چند دهه بعد به دلیل سیاست‌های انتقال واحدهای صنعتی به خارج از شهر تهران، برای چندین سال به یک کارخانه متروکه تبدیل شده بود.

ورود معاونت علمی؛ ویترینی برای بازدید دولتی‌ها یا سیلیکون ولی ایران؟!

یک سال پس از شروع فعالیت کارخانه نوآوری طی پروسه‌ای با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، این کارخانه به نخستین شعبه اقماری پارک فناوری پردیس تبدیل شد و به تدریج مراکز شتاب‌دهی و نوآوری در حوزه‌های مختلفی از سلامت گرفته تا معماری و شهرسازی، هوش مصنوعی و لجستیک، گردشگری، بیمه و تولید محتوا در سوله‌های مختلف آن مستقر شدند. زاویه، وی‌کست، دیجی‌کالانکست، هفت و هشت، علی‌بابا و چندین شرکت بزرگ و کوچک استارتاپی مختلف در کارخانه نوآوری آزادی مستقر هستند.

در بیانیه هم‌آوا ذکر شده «روزانه چهار هزار نفر جوان کارآفرین از فضای کارخانه برای توسعه کسب‌وکار استارتاپی و دانش‌بنیان خود استفاده می‌کنند. کارخانه نوآوری آزادی یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مراکز نوآوری در ایران و منطقه است که تبدیل به الگویی کارآمد و سرمایه ملی برای کشور شده است و با استیشن‌اف (Station F) در پاریس مقایسه می‌شود. مؤید این نکته، بازدید ده‌ها هیات و وزرای مختلف کشورهای جهان از این کارخانه است. افتتاح کارخانه نوآوری آزادی توسط رییس جمهور و بازدید مستمر وزرا، معاونان قوای سه‌گانه و دیگر نهادها و هیات‌های خارجی، بیانگر اهمیت این مکان در زیست‌بوم نوآوری کشور است.»

با ورود معاونت علمی و پارک فناوری پردیس به کارخانه نوآوری که بخش خصوصی آن را برپا کرد، عده‌ای این انتقاد را به این مرکز وارد کردند که به ویترین دولتی‌ها تبدیل شده و بخش دولتی هیچ‌گاه نباید به این کارخانه نوآوری ورود می‌کرد. شاید همین ورود دولت بود که باعث شد شرکت‌ها خیال‌شان از بابت هزینه‌ای که در این مکان می‌کنند تخت شود، و هیچ‌گاه فکرش را هم نکنند که اجاره کارخانه به بن‌بست برسد! از سویی در روایت‌های تاسیس کارخانه، رویای ساخت سیلیکون‌ولی ایران از سوی بخش خصوصی به چشم می‌خورد که اکنون نحیف شده و می‌خواهد فقط زنده بماند.

طی این سال‌ها شرکت سرآوا به عنوان سرمایه‌گذار اولیه، هم‌آوا و پارک فناوری پردیس تمامی تلاش‌شان را به‌زعم مدیران خود برای روشن نگه داشتن چراغ این فضای خلاق استارتاپی کشور و شرکت‌های متعدد مستقر در آن انجام دادند که الهام‌بخش تاسیس ده‌ها مرکز نوآوری و استارتاپی و احداث کارخانه‌های نوآوری در سراسر کشور شد. براساس آمارهای هم‌آوا روزانه ۴ هزار نفر به طور میانگین در این کارخانه رفت‌وآمد دارند.

مشخص نیست با تخلیه کارخانه نوآوری آزادی، شرکت‌ها و افراد خلاق مستقر در آن به یک‌باره باید به چه مکانی نقل مکان کنند و آینده نخستین و بزرگترین مرکز استارتاپی ایران چه خواهد شد؟ آیا با این تصمیم و چالش‌های بزرگ دیگر، می‌توان به آینده اکوسیستم استارتاپی ایران و دیگر مراکز نوآوری امیدوار بود؟ چرا مجموعه صنعتی آما عزم خود را جزم کرده تا کارخانه‌ای را که بیش از یک دهه به شکل متروکه رها شده بود، با وجود چند هزار کارآفرین و شرکت استارتاپی مشغول در آن، به سرعت بفروشد؟! ملکی که با وسعت هجده هزار متری و ارزش چند هزار میلیاردی زمین آن بدون کاربری صنعتی در قلب پایتخت، بعید است کاربری موثرتری پیدا کند. تکلیف هزینه‌های میلیاردی معماری و تغییرات نوآورانه و به‌روز که شرکت‌ها در فضا و سوله‌های این کارخانه متروکه انجام داده‌اند، چه خواهد شد؟! آیا چراغ‌های برج نوآوری این مرکز برای همیشه خاموش خواهد شد؟!