در حالی که صنعت حمل‌ونقل هوشمند در ایران با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کند، بررسی لایحه‌ای در مجلس شورای اسلامی که مسئولیت صدور مجوز فعالیت تاکسی‌های اینترنتی را به شهرداری‌ها واگذار می‌کند، نگرانی‌های جدی را در میان فعالان این حوزه برانگیخته است. شرکت‌های بزرگ اینترنتی این لایحه را گامی به عقب و زمینه‌ساز فساد و اختلال در خدمات می‌دانند.
بر اساس متن لایحه اصلاح قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت که در کمیسیون عمران مجلس در حال بررسی است، وزارت کشور موظف شده با همکاری دستگاه‌های ذیربط، آیین‌نامه نحوه صدور مجوز، فعالیت و اخذ عوارض از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات حمل‌ونقل هوشمند را تدوین کند. نکته کلیدی و محل مناقشه اینجاست که طبق این لایحه، “شهرداری‌ها مسئول صدور مجوز فعالیت این شرکت‌ها در محدوده شهرها هستند.”
این ماده الحاقی همچنین شهرداری‌ها را مکلف به دریافت “عوارض ازدحام ترافیک” از این شرکت‌ها به صورت پلکانی کرده و نرخ آن باید به گونه‌ای تنظیم شود که خدمات شخصی مشمول عوارض کامل، خدمات اشتراکی مشمول عوارض کاهش‌یافته و حمل‌ونقل پاک و عمومی معاف یا مشمول مشوق شوند. تبصره‌ای دیگر نیز وزارت کشور را موظف به راه‌اندازی “سامانه یکپارچه اطلاعات سفر” کرده که کلیه اطلاعات سفر از جمله زمان، مسافت، مشخصات خودرو و کرایه در آن بارگذاری شده و در دسترس شهرداری‌ها و پلیس قرار گیرد.
هشدار بی‌سابقه بزرگان صنعت: تکرار تجربه‌های شکست‌خورده و تهدید بقا
در واکنش به این لایحه، مدیران عامل سه شرکت بزرگ حمل‌ونقل هوشمند، اسنپ، تپسی و ماکسیم، با انتشار نامه‌ای مشترک، نگرانی شدید خود را از پیامدهای تصویب این طرح ابراز کرده‌اند. آن‌ها معتقدند این لایحه نه تنها نظم فعلی را بر هم می‌زند، بلکه منجر به تکرار تجربه‌های شکست‌خورده قبلی و ایجاد چالش‌های جدی خواهد شد.
این شرکت‌ها در نامه خود تأکید کرده‌اند که واگذاری مسئولیت صدور مجوز به شهرداری‌ها و عملاً اتحادیه‌های تاکسیرانی شهری، “بر خلاف حکم مقرر در قانون رفع موانع تولید و قانون اصلاح سیاست‌های کلی اصل ۴۴ در خصوص ایجاد پنجره واحد صدور مجوز کسب و کارها” است. آن‌ها صراحتاً اعلام کرده‌اند که “چنین شرایطی به منزله به صدا درآمدن ناقوس مرگ فعالیت سامانه‌های هوشمند حمل‌ونقل در سراسر کشور خواهد بود.”
فعالان اکوسیستم استارتاپی ایران نیز نسبت به این لایحه واکنش نشان داده‌اند. محمد خلج، مدیرعامل اسنپ، در توییتی با اشاره به بررسی این لایحه در کمیسیون عمران مجلس که تاکسی‌های اینترنتی را موظف به اخذ مجوز جداگانه از شهرداری هر شهر می‌کند، نوشت: «ساختاری که با زحمت بسیار ملی شده حالا قرار است تکه تکه شود. این یعنی بازگشت به امضاهای طلایی، موازی‌کاری و ضربه به نوآوری.» نیما قاضی، رییس انجمن تجارت الکترونیک تهران نیز در توییتی مشابه، این اقدام را بازگشت به عقب و تکرار مشکلاتی دانست که پیش از این با سختی حل شده بودند.
چالش‌های کلیدی از نگاه صنعت:
- مجوزهای متعدد و فسادزا: اجبار شرکت‌ها به اخذ مجوز از هر شهرداری به صورت جداگانه، فرآیندی پیچیده، زمان‌بر و مستعد فساد ایجاد می‌کند که با اصول کسب‌وکارهای نوین و پلتفرمی در تضاد است. این موضوع همان نگرانی است که فعالان از آن به عنوان بازگشت به «امضاهای طلایی» یاد می‌کنند.
- مالیات و عوارض مضاعف: لایحه عملاً پرداخت عوارض کامل را برای تاکسی‌های آنلاین قانونی می‌کند، در حالی که این شرکت‌ها پیش از این نیز با چالش مطالبه عوارض غیرقانونی از سوی برخی شهرداری‌ها مواجه بوده‌اند.
- دسترسی آزاد به اطلاعات حساس: دسترسی تام و تمام شهرداری‌ها و اتحادیه‌های تاکسیرانی به کلیه اطلاعات سفر، شامل اطلاعات محرمانه اشخاص و داده‌های تجاری شرکت‌ها، نگرانی‌های جدی در خصوص حریم خصوصی و امنیت داده‌ها ایجاد می‌کند.
- اختلال در فعالیت روزمره: شرکت‌ها اشاره کرده‌اند که حتی در وضعیت فعلی نیز برخی شهرداری‌ها بدون طی فرآیندهای قانونی در صدد توقیف حساب شرکت‌ها و مطالبه وجوه مضاعف هستند که فعالیت روزمره آن‌ها را با چالش حیاتی مواجه کرده است.
مدیران این شرکت‌ها ضمن اشاره به چالش‌های دیگری مانند الزامی شدن اجباری بیمه رانندگان (که آن را نیز مغایر قانون می‌دانند)، در نامه مشترک خود خواسته‌اند با اولویت بالا نسبت به اصلاح وضعیت موجود و جلوگیری از “اجحاف بلاجهت” به شرکت‌های فعال در حوزه حمل‌ونقل هوشمند اقدام کند. آن‌ها هشدار داده‌اند که استمرار وضعیت فعلی و تصویب این لایحه، اقتصاد خانوارهای وابسته به حوزه اقتصاد دیجیتال را تحت تأثیر مخرب قرار داده و امکان فعالیت در این حوزه را “ممتنع” خواهد کرد.
این لایحه و واکنش تند بازیگران اصلی صنعت حمل‌ونقل هوشمند، یک بار دیگر تنش میان رگولاتوری سنتی و کسب‌وکارهای نوین را برجسته می‌سازد؛ تنشی که می‌تواند آینده خدمات پرکاربرد و حیاتی مانند تاکسی‌های اینترنتی را تحت‌الشعاع قرار دهد.
