سعید رحمانی، بنیانگذار و مدیرعامل سابق شرکت سرمایهگذاری خطرپذیر سرآوا طی چند هفته اخیر سکوت خود را شکسته و ویدیوهایی را با همین مضمون در رابطه با بیان تاریخ شفاهی شکلگیری سرآوا و روایت واقعی خود منتشر کرده است.
او به تازگی ویدیوی سوم از سری ویدیوهای «شکست سکوت» را منتشر کرده و در این ویدیو به بیان روایت واقعی جذب سرمایه خارجی ۲۵۰ میلیون دلاری از شرکت IIIC و سرمایهگذاری این مبلغ در شرکتهایی همچون دیجیکالا، کافهبازار، علیبابا، تخفیفان و باقی آنها میپردازد و توضیح میدهد که تریپل آیسی و سهامداران آن همگی از کارآفرینان و سرمایهگذاران بخش تکنولوژی و استارتاپی اروپایی هستند که با تشکیل یک شرکت SPV در شهر آمستردام هلند به نام IIIC، در سرآوا و پورتفولیوی آن سرمایهگذاری انجام دادهاند. او همچنین به عقب افتادن اکوسیستم استارتاپی ایران از کشورهای همسایه اشاره میکند و میگوید در شرایطی که اطراف ایران دکاکورنها (شرکتهای خصوصی با ارزش بیش از ۱۰ میلیارد دلار) ظهور کردهاند، ما در ایران همچنان در انتظار تولد نخستین یونیکورن هستیم! در ادامه متن کامل این ویدیو را میخوانید:
مرور گذشته؛ نخستین جلسه جذب سرمایه خارجی
سعید رحمانی بنیانگذار و مدیرعامل سابق سرآوا خاطرات نخستین جذب سرمایه خارجی سرآوا را مرور میکند که اردیبهشت ۱۳۹۳ (۲۰۱۴) در حال رخ دادن بود. او این تاریخ را به خوبی به خاطر دارد که یک تیم سوئدی به سرپرستی «پر بریلیوت» به ایران آمدند و برای سرمایهگذاری در سرآوا و دیجیکالا در تهران جلسه برگزار کردند. رحمانی میگوید: «آن روز را به خوبی در خاطرم دارم؛ زیرا برای تولد دخترم میان جلسات رفتم و برگشتم. تیمی که به ایران آمده بود تجربه سرمایهگذاری در کشورهای در حال رشد را داشت. در روسیه در اَویتو (Avito) و در امارات در پراپرتی فایندر (Property Finder) سرمایهگذاری کرده بودند. در کل رسم و تجربه سرمایهگذاری در شرکتهای تکنولوژی و اینترنتی را داشتند و بخشی از شرکت وستک نفتا (Vostok Nafta) بودند. چون شرایط ایران در آن زمان در حال تغییر بود، خیلی سریع تصمیم گرفتند که سرمایهگذاری کنند. تحریمها هنوز پابرجا بود، اما حوزه استارتاپی تحریم نبود و چشماندازی وجود داشت که همه تحریمها از میان بروند. تقریبا یک سال و چند ماه پیش از امضای برجام بود. تصمیمشان به سرمایهگذاری را گرفتند و بعد از چند ماه قراردادهای سرمایهگذاری فراهم شد و تصمیم گرفتند ۱۰ میلیون دلار برای کمتر از ۱۰ درصد در سرآوا سرمایهگذاری کنند. یعنی ارزش سرآوا در آن زمان پس از سرمایهگذاری ۱۰۰ میلیون دلار میشد.»
رحمانی با اشاره به اینکه این سرمایهگذاری ۱۰ میلیون دلاری به علت وجود سرمایهگذاران آمریکایی در یک شرکت SPV به نام پامگرنت محقق شد، توضیح داد: «سرمایهگذاران سوئدی خیلی سریع متوجه شدند که سرمایهگذاران آمریکایی تحریم هستند و نمیتوانند در ایران سرمایهگذاری کنند. برای همین چون شرکت اصلیشان سهامدار آمریکایی داشت مجبور شدند یک شرکت جدید درست کنند که سهامداران یا سرمایهگذارانی در آن سرمایهگذاری کنند که آمریکایی نیستند. به این نحو بود که پامگرنت (Pomegranate) برای اولین بار به عنوان یک SPV برای سرمایهگذاری در ایران شکل گرفت و سهامدارانش دهها سهامدار مختلف بودند؛ مثل هر صندوق یا شرکت سرمایهگذاری دیگر، اعلام کردن تک تک سهامداران و سرمایهگذاران رسم نیست و طبق قانون تجارت حتی مجاز نیست.»
پوتانین در دیجیکالا سهام ندارد
پس از جنگ اوکراین و بالا گرفتن تنشها و حساسیتها بهمنظور تحریم صاحبان سرمایه روس در دنیا، شایعههایی در رابطه با سرمایهگذاری الیگارشهای روسی همچون پوتانین در دیجیکالا قوت گرفت. این اتهام که در توییتر مطرح شد، در همان زمان توسط حمید محمدی، مدیرعامل دیجیکالا پاسخ داده شد. بنابر اعلام مدیرعامل دیجیکالا یکی از سهامداران IIIC شرکت سهامی عام سوئدی پامگرنت است که تحت نظارت قوانین شرکتهای عام سوئد قرار دارد. در نتیجه هر شرکت یا فردی، طبق مقررات این کشور (با بررسی صلاحیت سرمایهگذاران یا مشمول نبودن آنها در تحریم) میتواند سهام این شرکت را خریداری یا نگهداری کند. در گذشته یکی از شرکتهای تابعه هلدینگ «اینترروس» تحت مالکیت پوتانین، به نام «وینترز کپیتال» یکی از سهامداران خرد پامگرنت بوده که اکنون دیگر سهامدار نیست. بنابراین پوتانین حتی به طور غیرمستقیم هم سهامدار دیجیکالا نیست.
سعید رحمانی، بنیانگذار سرآوا در این خصوص در ویدیوی خود میگوید: «این شایعهها که اخیرا مطرح شده و میگویند بیشتر این سرمایه [جذب شده توسط IIIC] یا همه آن از طریق سرمایهگذاران روسی همچون پوتانین و غیره بوده، کاملا نادرست است. سرمایهگذاران روسی هم بخشی در اینجا سرمایهگذاری کردند، ولی همیشه در یک اقلیت کوچک بودند. مثلا تا آنجا که آن زمان ما چک و گزارش کرده بودیم، کمتر از ۵ درصد بود. دهها سرمایهگذار دیگر کنار هم قرار گرفتند؛ سرمایهگذارانی از اروپای شرقی، اروپای غربی و اکثرشان در حقیقت سرمایهگذاران سوئدی بودند. این شکلگیری پامگرنت بود.»
نخستین جذب سرمایه خارجی واقعی پس از امضای برجام
مدیرعامل سابق سرآوا ضمن تکرار این نکته که سرمایه ۱۰ میلیون دلاری به دلیل تحریمهای بانکی آن زمان هیچگاه به ایران منتقل نشد، گفت: «اولین سرمایه واقعی که جذب کردیم، عملا در ۱۸ بهمن ۱۳۹۴ بود، ۲۸ ژانویه ۲۰۱۶. قراردادها دقیقا یک هفته پس از برجام و پس از نزدیک به یک سال مذاکره امضا شد.»
سرمایه اولیه سرآوا ۲۵ میلیارد تومان بود که از سرمایهگذاران داخلی جذب شده بود. به گفته رحمانی این سرمایه اوایل سال ۱۳۹۳ تمام شد و سرمایهگذاران داخلی حاضر به سرمایهگذاری بیشتر نبودند. رحمانی میگوید: «واقعا جذب سرمایه لازم داشتیم. همان ۱۰ میلیون دلاری که تعهد سرمایه از پامگرنت در آن زمان گرفتیم با اینکه نشد آن را وارد کنیم، اما باعث شد بتوانیم از سرمایهگذاران داخلی در طول سال ۱۳۹۳ وام بگیریم. نهایتا سال ۱۳۹۴ اولین جذب سرمایه خارجی را انجام دادیم. با امضا شدن برجام من مطمئن بودم که کشور باز میشود و رقابتهای داخلی، خارجی و منطقهای بالا میگیرد. ما نیاز به سرمایه داشتیم و به مرحلهای رسیده بودیم که از حد و حدود امکانات سرمایهگذاران داخلی داشتیم خارج میشدیم و سرمایهگذاران خارجی ارزش این سرمایهگذاری را بهتر درک میکردند.»
سعید رحمانی در خصوص نخستین سرمایه خارجی جذب شده واقعی سرآوا گفت: «مبلغی که جذب کردیم، ۱۶۸ میلیون و ۶۷۱ هزار و ۸۹۷ یورو بود؛ تقریبا معادل ۲۰۰ میلیون دلار. از چهار سرمایهگذار خارجی جذب سرمایه کردیم. که همین سرمایهگذارها بعد از یک سال و نیم، در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۹۷، ۲ اوت ۲۰۱۸، ۳۸ میلیون و ۲۰۰ هزار و ۳۴۱ یورو دیگر تقریبا معادل ۵۰ میلیون دلار سرمایهگذاری کردند. در کل از این سرمایهگذارها ۲۵۰ میلیون دلار جذب سرمایه کردیم. یکی از این سرمایهگذارها همان پامگرنت بود که علاوه بر آن ۱۰ میلیون دلار سال ۱۳۹۳، مبلغ بیشتری را سرمایهگذاری کرد. در حال حاضر پامگرنت یکی از سهامداران تریپل آیسی (IIIC) است. این چهار سرمایهگذار عملا شرکتی را ایجاد کردند به نام IIIC که پولد اینوستمنت (Pulled Investment) یا سرمایهگذاری مشترک انجام بدهد، یعنی با هم سرمایهگذاری کنند. اگرچه هر کدامشان شرکت سرمایهگذاری یا صندوقِ خودشان را جداگانه شکل داده بودند، ولی عملا در آن زمان از طریق IIIC با همدیگر سرمایهگذاری کردند.»
IIIC یک شرکت واقعی است
بنیانگذار سرآوا درباره شکلگیری تریپل آیسی میگوید: «IIIC در مهر ۱۳۹۴، اکتبر ۲۰۱۵ در هلند شکل گرفت و بعد از شکلگیریاش، تا ژانویه ۲۰۱۶ جذب سرمایه از این چهار شرکت را انجام داد و شروع به سرمایهگذاری کرد. شرکت IIIC همیشه یک شرکت واقعی بوده و سرمایهگذارانش همگی سرمایهگذاران اروپایی و واقعی هستند.»
شایعههایی در خصوص سرمایهگذاران IIIC در رسانهها و شبکههای اجتماعی تاکنون مطرح شده است. برخی میگفتند این شرکت صوری و کاغذی است، برخی دیگر با دیده تردید به آن مینگریستند. سعید رحمانی به منظور شفاف کردن این مساله افرود: «یکی از سرمایهگذاران IIIC همانطور که گفتم، شرکت پامگرنت است که الان یک شرکت سهامی عام در سوئد است، با قوانین سوئد فعالیت میکند و طبق قوانین آن کشور سهامدارانش را بررسی میکند و اجازه سرمایهگذاری میدهد. از زمانی که تحریمها بر علیه روسیه و سرمایهگذاران این کشور مقرر گردیده است، پامگرنت نمیتواند هیچ سهامدار روسی داشته باشد و ندارد. پامگرنت نزدیک ۲۸ درصد IIIC را در اختیار دارد. باز هم میگویم شرکتهای سرمایهگذاری هیچوقت سهامدارانشان را اعلام نمیکنند. این بخشی از اطلاعات خصوصی است که باید رعایت کنند و نباید بازنشر شود، چون این یکی از بندهای سرمایهگذاری است؛ ولی اسم این سرمایهگذاران عملا در گزارشهای اخیر آمده، برای همین من در موردشان صحبت میکنم.»
رحمانی در خصوص تشریح سهامداران IIIC افزود: «یکی دیگر از این سرمایهگذارها آرین بکر، موسس الگرو (Allegro)، پلتفرم ایکامرس موفق در لهستان و شرق اروپا است. او در اندونزی نیز یک یونیکورن شکل داده. آرین بکر یک کارآفرین مجرب است که تجارب بسیار زیادی را در این مدت به کارآفرینان ایرانی منتقل کرد و از طریق شرکت سرمایهگذاریاش در IIIC سرمایهگذاری انجام داد. یکی دیگر از سرمایهگذاران مانوئل استوتز است که یک صندوق سرمایهگذاری در لوکزامبورگ ایجاد کرد که از دهها سرمایهگذار اروپایی جذب سرمایه کرد. سرمایهگذار دیگر IIIC یک خانواده بلژیکی است که در سراسر دنیا سرمایهگذاری کردهاند. تمام این سرمایهگذارها در حوزه تکنولوژی، اینترنت و حوزههای مربوط به آن در اروپا، آمریکا، چین، هندوستان و غیره سرمایهگذاری کردهاند. بزرگترین دستاوردی که ما داشتیم، عملا انتقال تجربه از این سرمایهگذاران به استارتاپهای ایرانی بود که خیلی به رشد این شرکتها کمک کرد.»
در اوایل سال ۲۰۲۳، سه رسانه اروپایی تحقیقات گستردهای را بر روی IIIC و سرمایهگذاران خارجی آن انجام دادند. نتایج این گزارش نشان میدهد این سرمایهگذاران خارجی از طریق سرآوا بیش از ۲۷۰ میلیون یورو در ایران در شرکتهای دیجیکالا و کافهبازار و دیگر استارتاپهای پورتفولیوی آن سرمایهگذاری کردهاند. این رسانههای اروپایی همچنین اعلام کردند تحقیقات آنها نشان میدهد هیچ مدرکی دال بر اثبات نظر مخالفان حکومت ایران که دیجیکالا را به همکاری با سپاه در سرکوب و بازداشت معترضان با افشای دادههای خصوصی آنها متهم میکنند؛ وجود ندارد. این سه رسانه از محدودیت برای جلوگیری از ورود دیجیکالا به بورس نیز خبر دادند. فایننشال دیلی (Financieele Dagblad) معتبرترین روزنامه اقتصادی هلند است که همراه با پلتفرم روزنامهنگاری تحقیقی Investico، روزنامه مطرح اقتصادی بلژیکی De Tijd و دو رسانه دیگر این تحقیقات را انجام دادند. این گزارش که برای تهیه آن با دهها سرمایهگذار گفتوگو شده، از تمامی سهامداران IIIC نام میبرد که اسم یکی از آنها به نام ورلینوست (Verlinvest) پیشتر مطرح نشده بود. صندوق سرمایهگذاری ورلینوست متعلق به یکی از خانوادههای ثروتمند بلژیک است. برخی از سرمایهگذارانی که این روزنامه با آنها گفتوگو کرده معتقدند که به دلیل شرایط ایران، سرمایهگذاریشان عملا بیارزش شده و از ۲۰۱۸ به بعد دیگر سرمایهگذاری در ایران انجام ندادهاند.
روزنامه هلندی FD ضمن تایید این نکته که IIIC و سرمایهگذاران آن واقعی هستند، تصویر چارت سهامداران تریپل آیسی را منتشر کرد. این روزنامه با تشریح اینکه سرمایهگذاران IIIC برای صحبت کردن در مورد سرمایهگذاریشان در ایران بسیار محتاطاند و میگویند هیچ تمایلی ندارند تا درگیر جنگ رسانهای بین ایران و غرب شوند، نوشت: «سعید رحمانی شخصا تلاش کرده است که سرمایهگذاران مجرب اروپایی را به سرمایهگذاری در استارتاپهای ایرانی دعوت کند. یکی از آن سرمایهگذاران، صندوق سرمایهگذاری ورلینوست (Verlinvest) متعلق به خانواده ثروتمند بلژیکی اسپولبرگ (Spoelberch)، سهامدار عمده یکی از بزرگترین تولیدکنندگان آبجو در دنیا به نام AB InBev است. در همان زمان این سرمایهگذاران متعدد در سال ۲۰۱۶ بازار ایران را یک فرصت منحصر به فرد مییابند؛ یک بازار بزرگ نوظهور با حدود ۹۰ میلیون نفر جمعیت و ضریب نفوذ ۸۰ درصدی دسترسی به اینترنت که برای سرمایهگذاری باز شده بود. سرمایهگذارانی از بلژیک در کنار صندوق سهامی عام سوئدی پامگرنت (Pomegranate) و کارآفرینی هلندی به نام آرین بکر (Arjan Bakker) که موسس بزرگترین پلتفرم مارکتپلیس لهستان است، سرمایهگذاری کردند. گروهی از سرمایهگذاران مستقر در لندن نیز در این سرمایهگذاری مشارکت کردند.»
سعید رحمانی بنیانگذار سرآوا با اشاره به اینکه تمامی سرمایه خارجی جذب شده فقط در دیجیکالا سرمایهگذاری نشد، گفت: «این موارد که سرمایهگذاری شد، فقط در دیجیکالا نبود. در دیجیکالا ۹۱ میلیون یورو، تقریبا معادل ۱۰۰ میلیون دلار سرمایهگذاری شد. در کافهبازار ۲۵ میلیون یورو. در علیبابا بیش از ۷ میلیون یورو. الوپیک ۶ میلیون و ۲۵۰ هزار یورو و در تخفیفان نزدیک یک میلیون یورو. در اینتورک یا گروه PPG نزدیک به ۱۰ میلیون یورو سرمایهگذاری شد. این سرمایهگذاری بین شرکتها پخش شد. همانطور که قبلا گفتم، بعضی از این شرکتها موفق شدند و بعضیها هم موفق نشدند. مثلا در مورد دیجیکالا با انتقال تجربهای که به آن انجام شد، دستاوردهای مهمی حاصل شد. در حال حاضر ۸۷۰۰ نفر کارمند همکار مستقیم با دیجیکالا کار میکنند، ۳۰۰ هزار فروشنده، صنعتگر و هنرمند در پلتفرم [مارکت پلیس] دیجیکالا محصول میفروشند و ۳۵۰۰ کسبوکار بومی در دیجیکالا هستند. تیم تکنولوژی دیجیکالا با بیش از ۵۰۰ نفر از مهندسان فارغالتحصیل بهترین و معتبرترین دانشگاههای ایرانی و خارجی مشغول فعالیت است. ۴۰ میلیون کاربر، ۸ میلیون تنوع کالایی و ۲۵۰ هزار جلد کتاب در دیجیکالا وجود دارد و در سال ۴ میلیون کتاب در آن به فروش میرسد و بیش از ۲۱۰۰ کتابفروش در این پلتفرم هستند. اعتبار بانکی نیز به مردم داده میشود.»
دکاکورنها در منطقه میتازند و ما هنوز منتظر یونیکورن ایرانی هستیم!
رحمانی با بیان اینکه این پلتفرمها از مرحله منفعت رساندنِ صرف به سهامدارانشان عبور کردهاند و منجر به ایجاد عدالت اجتماعی در کشور شدهاند و دسترسی به کالاهای مختلف با بهترین قیمتها را فراهم کردهاند، افزود: «این موارد نتیجه این سرمایهگذاریها در کشور بوده است. ۲۵۰ میلیون دلار و یا ۱۰۰ میلیون دلار سرمایهگذاری در دیجیکالا عددهای بزرگی به نظر میرسند و حتی بزرگنمایی هم میشوند. اما اگر این را با منطقه مقایسه کنیم، فقط در یک شرکت در ترکیه به نام “ترندیول” مبلغ ۱.۵ میلیارد دلار تنها توسط علیبابا (چین) سرمایهگذاری شده است. ترندیول در سال ۲۰۲۱ مبلغ ۱۶.۵ میلیارد دلار ارزشگذاری شد. و این یعنی اینکه شرکت مشابه دیجیکالا در ترکیه عملا دکاکورن (شرکت خصوصی با ارزش بیش از ۱۰ میلیارد دلار) شده است. ما در مورد یونیکورن صحبت میکنیم، یک شرکت ۱ میلیارد دلاری. بعضی از این کانالهای فارسی زبان میگویند ۵۰۰ میلیون دلار ارزش اصلا غیر قابل باور است. در صورتی که در منطقه بسیار عقب افتادیم. به خاطر اینکه جذب سرمایه خارجی دیگر متوقف شده و سرمایهگذاران خارجی از سال ۱۳۹۸ به بعد هیچکدام پایشان را در ایران نگذاشتند.»
رحمانی با اشاره به اینکه سرمایه بخش خصوصی داخلی نیز بسیار کاهش یافته، تصریح کرد: «در شرایط کنونی طی ۳ سال و نیم گذشته سرمایه داخلی بخش خصوصی نیز بسیار محدود شده است. ما اگر سالهای ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۸ داشتیم به سطحی میرسیدیم که در سطح منطقه میتوانستیم رقابت کنیم و حرف اول را بزنیم، الان واقعا این شرایط تغییر کرده و ما به شدت عقب افتادیم و با ادامه این مسیر عقبتر هم میافتیم. اگر نگاه کنید در ترکیه N11 از کره جنوبی سرمایهگذاری جذب کرده، گتیگیدیور از eBay آمریکا، سوق در امارات از آمازون و Noon از صندوق ملی سرمایهگذاری عربستان. داراز (Daraz) در پاکستان از علیبابای چین سرمایه جذب کرده و کلا در منطقه حتی در ارمنستان میزان سرمایه داخلی و خارجی جذب شده خیلی فراتر از ایران است.»
رحمانی افزود: «همه منطقه دارد از ما پیشی میگیرد. ما نه تنها جذب سرمایه نمیتوانیم بکنیم الان، بلکه بسیاری از نیروهای فکریمان، منابع انسانی که در این ده سال گذشته تجربه کسب کردهاند، جذب [خارج] شدند. این افراد تجربه آموختند و به مهندسان مجربی تبدیل شدند، اما همراه با بخش بزرگی از خود کارآفرینان دارند از کشور خارج میشوند و وارد استارتاپهای منطقه میشوند، یا به اروپا، آمریکا و کانادا مهاجرت میکنند. این عقب افتادگی باید باعث تاسف همه ما باشد. اینکه فکر کنیم ۱۰۰ میلیون دلار جذب سرمایه در سال ۱۳۹۵، ۱۳۹۶ در دیجیکالا عدد بزرگی بوده، باید برعکس فکر کنیم که عملا شرکتهای استارتاپی ما به خاطر شرایط کنونی در یک عقب افتادگی بزرگ قرار گرفتهاند و رقابت کردن برایشان در منطقه دارد بسیار سختتر میشود.»
سعید رحمانی در خصوص این ادعا که IIIC واقعی نیست، گفت: «باید یک نکته دیگر را بگویم، چون در فضای مجازی دیدم که یکی از بچهها با دوربین موبایلش به دفتر IIIC رفته و ادعا میکند این دفتر واقعی نیست و آنجا تریپل آیسی وجود ندارد. در صورتی که اگر دقت میکرد، آن دفتر یکی از دفاتر ساختمان شرکتی به نام Office Operators The است. آفیس آپریترز در شهرهای مختلف اروپا از جمله آمستردام فعالیت میکند و صدها یا شاید هزاران شرکت مختلف از این شرکت خدمات میگیرند، از جمله دفتر مجازی یا دفتر فیزیکی. ساختمانی که به آن مراجعه کردند که برخی در توییتر ادعا میکنند کافیشاپ است، عملا ساختمان آفیس آپریترز است که دفتر واقعی IIIC بوده و مدتی پیش به خاطر اپیدمی کرونا مثل خیلی از شرکتهای دیگر دفتر فیزیکی تبدیل به دفتر مجازی شد و بعد از آن به عنوان آدرس مجازی استفاده شد، چون از قبل ثبت شده بود. سرمایهگذاران IIIC از چهار پنج کشور مختلف اروپایی هستند و جلساتشان را در هلند برگزار میکنند و دفتر دیگری دارند. نگه داشتن دفتر و آدرس اولیه به هیچ وجه به معنی مجازی بودن IIIC نیست، و این نگاه یک مقدار سطحینگری است و دلیلی برای غیر واقعی بودن شرکت نیست. IIIC یک شرکت واقعی است.»
