گفت‌وگوی «علی فیاض‌بخش» عضو هیات مدیره دیجی‌کالا و «علی رودگر» عضو هیات مدیریه تامین سرمایه خلیج‌فارس یکی از برنامه‌های یلداسامیت امسال بود؛ یلدای کارآفرینان استارتاپی ایران که بزرگترین گردهمایی سالانه استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان و فن‌آور محسوب می‌شود. هشتمین همایش یلداسامیت روز سه‌شنبه، ۴ دی با حضور فعالان زیست‌بوم کارآفرینی و استارتاپی ایران در تالار وزارت کشور برگزار شد. موضوع گفت‌وگوی رو در روی ۲ عضو استارتاپی این سوال بود که «در ایران راه‌اندازی کسب و کار توجیه اقتصادی دارد یا خیر؟»
آینده سرمایه‌گذاری
عضو هیات مدیره دیجی‌کالا آغازگر این گفت‌وگوی دو نفره بود که صحبت‌های خود را با اشاره به موفقیت سرمایه‌گذاری‌های گذشته در استارتاپ‌ها شروع کرد و گفت: «ما سرمایه‌گذاری‌های بسیار پربازدهی را داشته‌ایم، و سهامداران سرآوا با خروج از دیجی‌کالا از نظر دلاری ۲۵ برابر سرمایه اولیه خود سود کسب کردند.» او تصریح کرد: با این حال دیجی‌کالا که بزرگترین کسب و کار استارتاپی اقتصاد ایران محسوب می‌شود هم ۳۰ همت ارزش داشت که حتی به یونیکورن شدن نزدیک هم نشد!»
به شرکت‌هایی که بعد از سال ۲۰۰۳ ایجادشده‌اند و ارزش فعلی آن‌ها بیش از یک میلیارد دلار است، استارتاپ یونیکورن گفته می‌شود. اما به غیر از اینکه استارتاپ‌های ما به این هدف نزدیک هم نشده‌اند «علی فیاض‌بخش» مورد دومی را هم برشمرد و آن، اینکه همین استارتاپ به ۵۰ شرکت بزرگ نزدیک نیست.
او با این دو نکته تاکید کرد که گرچه سرمایه های گذشته خیلی خوب پاسخ داده شده، اما راجع به آینده و جایگاه این شرکت‌ها و آرزوی همیشگی ساختن یونیکورن حتی به هدف هم نزدیک نشده‌اند.
مسیر اشتباهی
بعد از توضیحات فیاض‌بخش، «علی رودگر» عضو هیات مدیریه تامین سرمایه خلیج فارس به صحبت پرداخت و با تایید صحبت‌های مطرح شده در این گفت‌وگوی رو در رو گفت: «ما از ابتدا یک برداشت اشتباهی را در کسب و کار دنبال کردیم. وقتی برای یونیکورن شدن از بر هم زدن صنعت و تغییر آن صحبت می‌کنیم باید به این توجه داشت که کسب و کار برای رسیدن به این هدف باید زیرساخت مناسب تغییر را داشته باشد و از سوی دیگر ساختارهای حقوقی، مالی و تکنولوژی جامعه آماده باشد و بازار کارآمد و بالغی هم داشته باشیم. در عین حال جا برای بروز خلاقیت مثل آنچه سیلیکون‌ولی تجربه کرد هم شکل گیرد. اما وقتی این موارد را در کشور خودمان بررسی می‌کنیم اتفاقا برعکس متوجه می‌شویم که همه بیشتر به دنبال ثبات هستند.»
رودگر با بیان اینکه دولت و حکومت در ایران پشتیبان اکوسیستم استارتاپی نبوده‌اند، اظهار کرد: «این عدم حمایت از آن روست که اصلا با این برهم زدن در زاویه هستند که این هم طبیعی است، زیرا شرایط اقتصاد ریسک‌گریز است و منابع و زیرساخت‌های مالی اقتصاد ایران هم به قدری نیست که مناسب تغییر باشد.»
او افزود: «وقتی از جایی مانند آمریکا حرف می‌زنیم باید توجه داشت که اقتصاد این کشور یونیکورن‌پرور است و ۸۰ درصد اقتصادش بر پایه خدمات می‌چرخد در حالی که این سهم در اقتصاد ایران ۴۱ تا ۴۲ درصد است و بقیه سهم اقتصاد مربوط به صنعت و کشاورزی است.»
عضو هیات مدیریه تامین سرمایه خلیج فارس با بیان اینکه بخشی از تمرکز اقتصاد ایران برای یونیکورن شدن دنباله‌روی از راهی است که کشوری مانند آمریکا رفته، توضیح داد: «این در حالی است که به اعتقاد من شرایط اقتصاد ما با این رویه سازگار نبود. گویی مثل توسعه اقتصادی که از یک جایی به جای دیگر پریدیم بدون اینکه مراحل این میان را طی کرده باشیم در اینجا هم همین اتفاق افتاد.»
او ادامه داد: «برای پاسخ به سوال این گفتوگو به نظرم این که بخواهیم مثلا یک مارک زاکربرگ دیگر در این فضا شکل گیرد درست نیست و باید به این فکر کنیم که چرا این رویه جواب نمی‌دهد و بعد فکر کنیم حالا چه کاری باید بکنیم که مطمئن باشیم هم حاکمیت و هم دولت و هم قوانین پشتیبانی لازم را هم از آن می‌کنند.»
غزال به جای یونیکورن
عضو هیات مدیره دیجی کالا در ادامه این گفتوگو نقبی به گذشته زد و گفت: «ما در همه این سال‌ها خیلی به اینکه حاکمیت و دولت مانع استارتاپ‌ها هستند تاکید کردیم که نتیجه این تاکید قرار گرفتن در وضعیت برخورد با دولت بود. اما وقتی به ساختار اقتصادی ایران نگاه می‌کنیم تقریبا ۷۵ درصد صادرات کشور مربوط به ۵ صنعت بزرگ است که ۴ مورد از آن‌ها منابع زیرزمینی هستند و یک مورد هم مواد غذایی که حدود ۵-۶ درصد در صادرات سهم دارد. ما به عنوان کسانی که دنبال کارآفرینی بودیم به اشتباه دنبال موضوع دات‌کام‌ها یا شرکت‌هایی که بر بستر اینترنت فعالیت می‌کنند؟ رفتیم. هرچند این رویه در دوره‌ای منطقی بود، اما موجب شد فراموش کنیم ساختار اقتصاد ایران با بخش‌های دیگر دنیا متفاوت است.»
فیاض‌بخش در ادامه به مفهومی به نام غزال اشاره کرد که در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله آلمان دنبال می‌شود و در این باره توضیح داد: «در مفهوم غزال به جای اینکه مثل فضای یونیکورن به دنبال تغییر و بر هم زدن باشند دنبال همزیستی با صنایع موجود در کشور هستند و کارآفرینان تلاش می‌کنند که مشکلات دم‌دستی صنایع را رفع کنند. از نظر من باید یک تحول ذهنی ایجاد کنیم و آرمان ساختن یونیکورن را کنار بگذاریم و تلاش کنیم با مفهوم غزال کنار بیاییم. غزال به معنای شرکت‌های تیزپاست که قرار نیست اسب تک‌شاخ بشوند و فقط قرار است یک مساله را روی زمین یا حتی در یک منطقه محلی حل بکنند و در کنارش بازدهی اقتصادی هم خواهند داشت.»
به کمک صنایع
در بخش دیگری از گفتوگو که در جریان یلدا سامیت انجام شد، عضو هیات مدیره تامین سرمایه خلیج فارس به هرم نوآوری اشاره کرد و گفت: «در پایه این هرم زیرساخت شکل می‌گیرد و در مرحله دوم، رشد اشتغال محلی و صنایع کوچک و متوسط. بعد در ادامه هرم به دنبال این است که عقب‌ماندگی صنعتی تکنولوژی را جبران کند و در ادامه رقابت جهانی و بعد از یونیکورن شدن اتفاق می‌افتد. اقتصادی مثل کشور آمریکا شرایطی در نوک هرم را تجربه می‌کند، اما اکثر کشورهای در حال توسعه مانند ایران در مرحله یک تا ۳ هستند.»
رودگر در این باره به اقتصاد آسیای جنوب شرقی و حتی اروپا اشاره کرد و افزود: «عمده استارتاپ‌های این کشورها کوچک و متوسط و سودآور هستند ولی تک شاخ نیستند. جالب اینکه که اقتصاد اینها کلا با همین استارتاپ‌ها می‌چرخد و چون در سطح محلی هستند کاملا اشتغال محلی را رشد می‌دهند و برهم زننده هم نیستند.»
او سپس تاکید کرد: «به اعتقاد من اگر ما به این سمت برویم که به جای بر هم زدن از بخش خدمات فاصله بگیریم و به سمت صنعت برویم هم بازار تضمین‌شده‌تری داریم و هم حمایت قانونی.اگر این‌طور نگاه کنیم درگیری بین حاکمیت دولت و اکوسیستم هم قطعا کمتر خواهد شد.»
حل چالش صنایع
فیاض‌بخش، عضو هیات مدیره دیجی کالا در پایان این گفت‌وگوی دو نفره، به ناترازی‌های عجیب چون برق و آب و سیستم بانکی در کشور اشاره کرد و گفت: «رفتن دنبال یونیکورن وقتی هنوز پایه هرم و نیازهای اولیه مردم تامین نشده است، یک ناآگاهی و سراب محسوب می‌شود. به اعتقاد من باید بگردیم راه‌حل‌های کوچک برای صنایع بنیادین کشور عرضه کنیم. باید رابطه همزیستی با صنایع کشور را برقرار کنیم و به جای تمرکز بر شرکت‌های خدمات‌محور بر شرکت‌های محصول‌محور تمرکز کنیم و با راه‌حل‌های نوآورانه سعی کنیم ناکارآمدی و غیر بهره‌وری صنایع را حل کنیم.»
